Açık Radyo’ya özgü bir ‘dirsek’.(Bkz; Dirsek) Takip eden programın sunacağı bilgiye, görüşe ve duyguya dinleyiciyi hazırlamak için yapılmış bir anons; ancak, daha derin bir anlam kazanarak, dinleyicinin o ana odaklanmasını ve durumun farkında olmasını sağlayan bir duyuru. ‘Şimdi ve burada’, aslında, farklı düşünce sistemleri ve disiplinlerde kendine yer edinmiş bir kavram.
Modern şehir yaşamı içinde çoğu zaman, içinde bulunduğumuz ânı, başka bir deyişle ‘şimdi ve burada’yı ıskalayarak yaşıyoruz. Geçmiş deneyimlerimizden gelen sevinç ve üzüntülerimiz ile geleceğe dönük belirsizliğin getirdiği heyecan ve endişelere odaklanırken, ‘şimdi ve burada’ olanı fark edemiyoruz. Farkında olma, bireyin yaptığı iş ya da hareket ne olursa olsun, içinde bulunduğu durumun bilincinde olmakla ilgilidir ve sadece ‘şimdi ve burada’ sağlanabilir. ‘Şimdi ve burada’ya odaklanırken, geçmiş ve gelecek, bir geri plan oluşturur.
Daha da ileri giderek ‘şimdi ve burada’nın, felsefecilerin yüzyıllardan beri tartıştığı ‘zaman’ kavramının içinde ele alınması gerektiğini söyleyebiliriz. Geleceğin belirsizliği ve geleceğe ilişkin beklentiler ile geçmişin gerçekliği ve geçmişte kalmış olaylar arasında bir köprü olan ‘şimdi ve burada’, bize zamanın sürekliliğini yaşatır. Aristoteles, iki şeyin yok edilemeyeceğini, bunlardan birisinin zaman, diğerinin değişim olduğunu söylemiş ve zamanı, önceki ve sonraki arasındaki değişimin ölçüsü olarak tanımlamıştır. O hâlde, farkında olduğumuz şey, aslında değişimdir.
Tepkilerini Seçme Özgürlüğü
‘Şimdi ve Burada’ söylemine daha somut olarak, Kierkegaard ve Nietzsche’nin yazılarıyla biçimlenmiş, Husserl ve Heidegger’in Fenomenolojisi içinde detaylandırılmış olan Varoluşçu Felsefe’de rastlıyoruz. Varoluşçu Felsefe, 1940’larda Jean-Paul Sartre, Albert Camus ve diğer Avrupalı entelektüellerin ismiyle eşleştirilen, kendine yetme, sorumluluk ve ölümlülüğe odaklanan bir düşünce akımıdır. Bu felsefe, ismini ‘şimdi ve burada var olan’a odaklanmasından alır. Birey, zamanı her an yorumlar; tepkilerini seçme özgürlüğüne sahiptir ve davranışlarının sonuçlarından sorumludur. Varoluşunun temel gayesi, kendisini gerçekleştirmek, kendini bulmak, fark etmek, ‘burada ve şu ânı’ yaşamak, eylemlerinin sorumluluğunu üstlenmektir.
‘Şimdi ve burada’ olgusuna, sanat ve psikolojide de rastlıyoruz. Sanat yapıtının şimdi ve burada oluşundan, kendine özgü varlığından söz edilmektedir. Bu yönüyle bakıldığında bir fotoğraf sanatçısının ya da ressamın eseri, görülenin karelendiği ya da fırça darbesinin vurulduğu anı yansıtırken, gösterime girdiği ânın ve yerin etkisi ile nasıl biçimlenmekte, izleyiciler tarafından algılanmakta ve yorumlanmakta ise, radyodan ulaşan her şey de ‘şu an’da farkında olduğumuz zamanla ilişkili olarak yaşantımıza girer.
Şu Ana Özgü Deneyimlere Odaklanmak
Psikoloji biliminde ‘şimdi ve burada’ olgusu, Wertheimer, Koffka ve Köhler’in Gestalt Psikolojisi’nde karşımıza çıkar. Gestalt yaklaşımına göre birey, ‘şimdi ve burada’ kalmaya, şu anki varlığını kabul etmeye ve şu ana özgü deneyimlerine odaklanmaya yöneltilir; böylelikle, birey, yaşanan ‘şu an’ın öncekilerden farklı olduğunu anlar. Bu çerçevede, geçmiş-şimdi-gelecek sürekliliği, öncelik ve sonralık ilişkisinden çok, bütünlük gösteren, insan deneyimini oluşturan bir yapı, yani Gestalt niteliğindedir. Almanca ‘biçim, şekil, düzen’ anlamına gelen ‘Gestalt’ kavramıyla ifade edilen bu bütün, kendini oluşturan parçalardan farklıdır. Bu perspektiften bakıldığında, Açık Radyo’nun kendisinin bir Gestalt olduğundan söz edebiliriz. Her programcı kendi yaklaşımı ile bütünden farklılık göstermekte ve tüm programlar bir araya geldiğinde ise, bireysel programlardan farklılık gösteren bir bütün ortaya çıkmaktadır. Farklı programlarda, farklı konuların ele alınması kadar, aynı konunun farklı programlarda ele alınışlarında da, konu o programın ‘şimdi ve burada’sı içine oturmakta, dinleyici ile buluşmakta ve dinleyicinin ‘şimdi ve burada’ bilincine yerleşmektedir. İdil Işık .
. Kaynaklar .
A. Şebnem Soysal, Şahin Bodur, F. Gökben Hızlı; “Şimdi ve Burada Terapisi” Anadolu Psikiyatri Dergisi. Cilt: 6, Sayı: 4, 2005. (s.274-280)
D. P. Schultz, S.E. Schultz; A History of Modern Psychology (4th ed.). San Diego: Harcourt Brace Jovanovich, 1987.
Jacob Golomb; In Search of Authenticity: Existentialism from Kierkegaard to Camus.
London: Routledge, 1995.
Mary Sturt; Psychology of Time (reprint). London: Routledge, 1999.
Vyvyan Evans; Structure of Time: Language, Meaning, and Temporal Cognition.
Amserdam-Philadelphia: John Benjamins Publishing Company, 2004.