Batı Berlin’de 1980’de savaşın yarattığı yıkımın yerine Marshall Planı’nın gaz verdiği yeniden yapılaşma furyasının (ki bu furyanın günümüzdeki versiyonu ise duvarın yıkılmasından sonra kendini birden bire şehrin göbeğinde yıkık-dökük bir metruk meydan olarak bulan eski duvar komşusu Potsdamer Platz’da 10 yıl içinde gerçekleşen inanılmaz çehre değişikliğidir) ‘parlak’ ürünlerinden modern kongre binası, açılışından kısa süre önce çökmüştü. Bu yıkılış Avrupa anakarasında avangard rock müziğin en uzun ömürlü ve kışkırtıcı gruplarından ve endüstriyel rock adı verilen akımın Throbbing Gristle ve Cabaret Voltaire ile birlikte kurucularından birinin de vaftizi oldu denebilir: Einstürzende (yıkılan) Neubauten (yeni binalar). Aslında ‘Neubauten’ herhangi bir yeni binadan çok gökdelene karşılık geliyor. Dolayısıyla sözcüğü serbest bir tercüme ile ‘Çöken Gökdelenler’ olarak karşılamak daha doğru olabilir.
Gürültü Müziği Üzerine Tuhaf Denemeler
Berlin Moon Club’daki 1 Nisan 1980 performansları grubun resmî doğum günü olarak bilinse de gitarcı, klavyeci ve vokalist, Berlinli Blixa Bargeld (gerçek ismi Christian Emmerich) ve perküsyoncu, multi-enstrümentalist, New Yorklu N.U. Unruh (gerçek ismi Andrew Chudy) bir süredir birlikte, ortak amaçlarını tüm yerleşik müzikal kuralları yıkmak olarak tanımlayan dadaist bir müzikal akım olan Die Geniale Dilletanten’in bir parçası olarak gürültü müziği üzerine en tuhaf denemeleri, en aykırı görünümlerde, en akla gelmedik mekânlar ve enstrümanlarla yapmaktaydılar. Bunlar arasında bir Berlin otobanının üst geçidinde, gizli, oda benzeri bir mekânda (ziyaretçilerini gözleri bağlı götürdükleri söylenir), saatlerce bir deliğin kenarlarına vurmak da sayılabilir. Konserler ve turneler arasında barmenlik yapan
Bargeld’in CV’sinde Berlin’de iyi para kazandıran meslekler oldukları anlaşılan mezar kazıcılığı ve çöpçülük de yeralıyor.
Einstürzende Neubauten (EN) ismi ilk kez Bargeld, Unruh ve 2 kadından, yani Gudrun Gut ve Beate Bartel’den oluşan dörtlü tarafından kullanıldı. Ertesi yıl Gut ve Bartel ayrılarak tümü kadınlardan oluşan Mania D. adlı punk grubunu kurdular. Gut hemen sonra yine tümü kadın olan Malaria’da çalacak, Bartel, Deutsche-Amerikanische Freundshaft’dan Chrislo Haas ile endüstriyel dans ekolünün kült gruplarından Liaisons Dangereuses’ü kuracaktı. Bartel ve Gut’un ayrılışının ardından yerlerini Hamburglu punk grubu Abwärts’in perküsyoncusu Dortmund’lu F.M. Einheit (gerçek ismi Frank Martin Strauss) ve kısa süre sonra da basçısı Leedsli Mark Chung aldı. Ayrıca gruba o sırada henüz 16 yaşında olan basçı, multi-enstrümantalist, ses teknisyeni Berlinli Alexander Hacke katıldı. Bu kadro Chung’un 1994, Einheit’in 1995’te ayrılmalarına kadar birarada kaldı.
Metal Plakalar, Havalı Kompresörler, Elektrikli Testereler ve Metal Keskiler
Böylelikle Avrupa, konserlerde enstrümanlar arasında metal plakalar, havalı kompresörler, elektrikli testereler ve metal keskiler kullanan ‘endüstriyel rock’ akımı ile tanıştı. Grup üyelerinin bir Oslo konserinde duvarı delerek sahneden kaçtıkları söyleniyordu. Londra’da 1984’te Çağdaş Sanat Enstitüsü’nde verdikleri ‘Sesler ve Makine Aksamı Konçertosu’ performansı sırasında bu kez sahnenin tabanını deldiler ve diğer ucu metroya açılan bir tünel açmış oldular. Bir Stockholm konserinde ise seyircilere molotof kokteyli attılar.
Bu ilk dönemin ürünleri sayısız canlı performansın kayıtları şeklindeydi ve bir bölümü sonradan (1988) Mimari Karşıtı Stratejiler veya Strategien Gegen Architektur 80-83
isimli ilk retrospektiflerinde toplandı. Daha sonra 1984-1990 ve 1991-2001 arası çalışmaların toplanacağı Strategies Against Architecture II ve III yayınlandı. Çok sonradan, 2004 yılında yine 1980-82 arasını kapsayan farklı kayıtlar bu kez Mute tarafından Kalte Sterne ismiyle yayınlandı. Maalesef, halen Gut ve Bartel’li orijinal kadronun muhtemelen tek kayıtları olan 1 Nisan ‘Moon’ kayıtlarına ulaşmak mümkün değil. Stüdyo albümlerinin ilki olan Kollaps 1981, ikincisi Zeichnungen des Patientes O.T. (O.T İsimli Hastanın Çizimleri) 1983’te yayınlandı. Aynı yıl içinde Londra’da bir konserde Nick Cave’in efsanevi Birthday Party’sinin (BP) alt grubu olarak çaldılar. Bargeld daha sonra BP’nin son EP’si olan Mutiny içindeki bir parçada gitar çalarak Cave ile 20 yıl sürecek mükemmel bir işbirliğinin de başlangıcını yaptı. Taraflar birbirlerinden öylesine etkilendiler ki, BP kendini lağvederek Londra’yı terk etti ve Berlin’e yerleşti. Berlin’de BP’den 2 ayrı grup doğdu: Nick Cave and the Bad Seeds (BS) ve Crime and the City Solution (CCS). Bu aslında tam bir boşanma değildi ve iki grup çok da alışılmadık bir biçimde bazı elemanlarını paylaştıkları gibi (Mick Harvey her iki grupta da çalıyordu, Tracy Pew ve Rowland S. Howard bazı konserlerde BS’ye konuk oldular) EN’den de transferler yaptılar. Bargeld BS’in kurucusu oldu ve EN’deki birinci adamlığını sürdürürken bir yandan da 2003’teki ayrılığa kadar, Cave’den sonraki ikinci adam konumundaydı. Alexander Hacke de bir süre CCS’de çaldı, BP ve EN üyeleri çeşitli kombinezonlarda 1985’te BS’e katıldılar, davulcu Thomas Wydler’in grubu Berlin’in Die Haut’u ile ortak projelerde yeraldılar. Die Haut çalışmaları arasında Bargeld, Hacke, Cave ile sonradan bir süre bir kötü tohum olacak Los Angeles ve New York’un rockabilly post-punk grupları Gun Club ve The Cramps’ten Kid Congo Powers; BP ve erken dönem BS’in ‘yol arkadaşları’ Anita Lane ve Lydia Lunch’lı Sweat; ve Bargeld, Lane, Lunch ve Powers’in yanı sıra her biri New York punk sahnelerinin efsanevi isimleri olan Blondie’den Debbie Harry, Suicide’dan Alan Vega, Gun Club’dan Jeffrey Lee Pierce ve Sonic Youth’dan Kim Gordon’lu Head On albümlerinin isimlerini özellikle zikretmek gerekiyor. Diğer yandan, Die Haut’un gitarcısı Jochen Arbeit ise Einheit ve Chung’un ayrılmalarından sonra 1997’de EN’ye katıldı.
Farklı Etkiler, Radyo ve Tiyatro
EN ilk 10 yıl içinde 3 stüdyo albümü daha üretti: Halber Mensch, Fünf Auf der Nach Oben Offenen Richterskala ve Haus der Lüge. İlk dönemin yapıdan tümüyle yoksun gürültü araştırmaları denebilecek olan çalışmalarının yerine bu albümlerle birlikte giderek bir müzikal yapı belirmeye başladı. Bargeld’in sözleri ve söyleme tarzı şiirsellik ve melodik bir yapı sergiliyordu artık. Bu dönüşüm bazı eleştirmenlerce Bad Seeds’in etkisi olarak yorumlandı.
Bu arada EN tiyatro ve radyo müzikleri de yapmaktaydı. Bunların kaydedilenleri arasında 1991’de yayınlanan, Doğu Alman radyosu için yapılan ve Bargeld’in Hamlet’i oynadığı Heiner Müller’in oyunu Die Hamletmaschine’nin müziği, 1996’da yayınlanan Werner Schwab’ın bir çeşit oratoryo denebilecek olan ve Bargeld’in bu kez Mefistofeles’i oynadığı müzikal oyununun Faustmusik isimli kaydı sayılabilir.
İkinci 10 yılın ilk albümü 1993 tarihli Tabula Rasa oldu. EN’nin sadâsı Tabula Rasa’da iyice yumuşadı ve işin içine elektronik ögeler katılmıştı. Mark Chung Faustmusik’in kayıtları sonrasında gruptan ayrıldı. Aktif müzik yapmayı bırakarak EN’nin yayıncı şirketi denebilecek olan Freibank’ı kurdu ve grubun mali işlerini çekip çevirmeye başladı. Ende Neu 1996’nın 2. ve son stüdyo albümü oldu. Bu albümün sadâsı erken dönemlere benzer bir sertlik taşıyordu. Bu çalışma grubun baş makine operatörü F.M.
Einheit (veya Mufti) için de son albüm oldu. F.M. Einheit EN’nin içindeyken başladığı tiyatro ve solo müzik kariyerini ayrıldıktan sonra da sürdürdü. (EN’den bağımsız gerçekleştirdiği çalışmaları arasında Rainbirds’ten Ulrike Haage ve Katherina Franck ile birlikte yaptıkları Stein (1990), şair Andreas Ammer ile gerçekleştirdikleri Radio Inferno (1993) ve Deutsche Krieger (1997) isimli radyo oyunları sayılabilir.) Ende Neu sonrasında gruba Jochen Arbeit ve multi-enstrümantalist, perküsyoncu Rudi Moser katıldı
1 Nisan 2000’de grup 20. yaş gününü Berlin’de bir konserle kutladı. Böylesi yıkıcı bir grubun 20 yaşına basabilmesi gerçekten de şaka gibiydi. Üçüncü 10 yıl, doğum gününü izleyen günlerde Silence is Sexy isimli stüdyo albümünün yayınlanması ve onu izleyen dünya turnesi ile başlamış oldu. Bargeld 2003’te Nick Cave and the Bad Seeds’i terk etti. Sonuncu stüdyo albümü, 2004’te yayınlanan Perpetuum Mobile oldu ve bu albümün turnesinde sonunda İstanbullular da EN’yi canlı izleme fırsatı buldular.
Gökdelenler çökmeye devam ediyorlar, bazen korozyondan, bazen uçak çarpmasından ama çok şükür ki Einstürzende Neubauten hâlâ sapasağlam ayakta.
Hakan Gürvit