Dünya Sosyal Forumu

Toplumsal hareketlerin, yeni binyılla beraber insanlık tarihine hediye ettiği, gezegenin ‘gelmiş geçmiş’ en kapsamlı, en katılımcı, en ‘kakofonik’ vicdan ve inayet buluşması. Doğum Tarihi: 25-30 Ocak 2001, Doğum Yeri: Porto Alegre, Brezilya.

Siyasi partiler, hükümet ve ulusötesi şirket temsilcileri, silahlı örgütler dışında, ilkelerini benimsemiş ve üzerinde yaşadığı gezegenden başka bir ikametgâha ihtiyacı olmayan her insanın ve örgütün katılabileceği, dünyanın meselesinin konuşulduğu, mücadele deneyimlerinin paylaşıldığı, kampanya kararlarının alındığı ve bölgesel-kıtasal-küresel ağlara sebebiyet vermiş bir beynelmilel etkinlik. Daha sonra üç kere daha Porto Alegre’de, Mumbai’de (Bombay), Caracas – Bamako – Karaçi’de ve son olarak da Nairobi’de yapıldı. 2007’den sonra iki yılda bir yapılması kararlaştırıldı.

 

Nasıl Doğdu?

1998 yılında sessiz sedasız yürürlüğe sokulmak istenen MAI’nin (Multilateral Investment Agreement – Çoktaraflı Yatırım Antlaşması) dünyada yarattığı beklenmedik tartışma ortamında filizlenmiş bir hareketin projelendirdiği, kısa zamanda da 156 ülkede nefesini hissettirmiş bu hareketin doğuşu, bu büyük muhalefet şenliğinin fikir babalarından Francisco Whitaker tarafından şöyle özetleniyor:

“Birkaç Brezilyalı olarak bütün dünyada hüküm sürecek bir düşünce okulunun inşası için toplumsal muhalefet sahnesinin yaratılmasının mümkün olduğuna ve bunun için dünya muhalefet güçleriyle irtibata geçilmesi gerektiğine karar vermiştik. Yaptığımız bir toplantıda Oded Graje,’bunun için en iyi yolun uluslararası, kapsamlı bir buluşma organize etmek olduğunu’ söylemişti.”

Daha sonra oluşturulan komitenin temsilcileri, Fransa’ya giderek ATTAC’tan¹ Bernard Cassen’e fikirlerini açtılar. Cassen onları şevkle destekleyip, buluşmanın gerçekleşeceği yer olarak özellikle Güney yarımküreden bir ülkenin seçilmesini istedi ve alternatif toplumsal projeye sunduğu somut katkı vesilesiyle Porto-Alegre şehrini önerdi. Bunun üzerine forumun istikameti bu kente yönelirken, buluşma tarihi de neoliberallerin ‘kış balosu’na, yani Dünya Ekonomik Forumu’nun ‘başkenti’ Davos’a denk gelecek şekilde ayarlandı. İlk kez gerçekleşecek olan Dünya Sosyal Forumu’nun sırtlayan sekiz örgüt vardı: ABONG, ATTAC, CBJP, CIVES, CUT, IBASE, MST ve Social Network for Justice and Human Rights (Adalet ve İnsan Hakları için Sosyal Ağ). Nihayet, dünyanın birçok bölgesinden toplumsal hareketler ve sivil toplum örgütü aktivistleri, 2001 yılının Ocak ayında Brezilya’nın Porto-Alegre kentinde bir araya gelip, birinci Dünya Sosyal Forumu’nu (DSF) gerçekleştirdiler.

Yapısı ve İşleyişi

Dünya Sosyal Forumu’nun ondört maddelik temel ilkeleri, 9 Nisan 2001’de DSF organizasyon komitesinde yer alan örgütler tarafından Brezilya’nın Sao Paulo kentinde onaylandı ve kabul edildi. 10 Haziran 2001’de de DSF Uluslararası Konseyi tarafından bazı değişikliklerle onaylandı.

Bu ilkelerin ilk maddesi, foruma şekil vermiş hareketlerin kendinlerini tanımlamaları açısından önemliydi.

Madde 1: DSF, neoliberalizme, dünyaya sermaye tarafından hükmedilmesine, emperyalizmin her çeşidine karşı olan ve hem insanlararası, hem insanlar ile yerküre arasında yapıcı ilişkilerin olduğu küresel bir toplum inşa etmeyi amaçlayan grupların ve sivil toplum hareketlerinin; eleştirel düşünce, demokratik fikir tartışması, öneriler oluşturulması, serbest deneyim alışverişi ve ortak etkili faaliyetler kurgulanması amacıyla bağlantılar kurulması için açık bir buluşma yeridir.

Sekizinci madde, kendinden önceki oluşumlardan ayrıldığı temel noktaları ortaya koyuyordu:

Madde 8: Dünya Sosyal Forumu, çoğulculuk ve çeşitliliğe önem veren, devletçilik, merkeziyetçilik, ve particilikten uzak bir ortamdır; başka bir dünya inşa etmek amacıyla, yerel ve küresel düzeyde somut eylemlilikler içinde bulunan örgütlerin ve hareketlerin merkeziyetçi olmayan bir biçimde birbiriyle ilişkiye geçmesini sağlar.

Onüçüncü madde ise metodolojisini, anatomisini ve kendi ‘aurası’ ile kurduğu ilişkiyi tanımlıyordu:

Madde 13: Bir karşılıklı ilişki kurma ortamı olarak DSF, dünyanın geçirmekte olduğu insanlık dışı sürece ve devlet şiddetine karşı, şiddet içermeyen toplumsal direnişi artırma kapasitesi olan örgütler ve hareketler arasında yeni ulusal ve uluslararası bağlar kurmayı ve böylece bu örgütler ve hareketler tarafından gerçekleştirilen insanca çabalara destek vermeyi amaçlıyor.

Dünya Sosyal Forumu’nun Mumbai seansının ardından kurulan Hindistan Organizasyon Komitesi de (Indian Organization Committee, IOC) sonradan Dünya Sosyal Forumu Sekretaryasına dahil edildi. Bununla birlikte, sürece ve yapıya dair genel politik meseleler, DSF’nin geleceği, ve yıllık etkinliklerin metodolojisi gibi konular şu anda 129 üyesi bulunan Uluslararası Konsey tarafından tartışılıyor ve takip ediliyor.

Etkinlikleri

DSF her yıl politik ve yapısal koşulların sağlanmasına bağlı olarak Brezilya’da veya diğer ülkelerde, Dünya Ekonomik Forumu (Davos Forumu) ile aynı tarihlere tekabül eden büyük bir dünya buluşması organize ediyor. Bölgesel ve Tematik Forumların kendi bölgelerinde tartışmaları takip etmelerini ve/ya Uluslararası Konseyin önceliklerini de göz önünde bulundurarak belli konuları tartışmalarını destekliyor. Forumun yapısını belirleyen beş tematik başlık şunlardır:

• Sürdürülebilir, demokratik kalkınma
• İlkeler, değerler, insan hakları, çeşitlilik (diversity) ve eşitlik
• Medya, kültür ve karşı-hegemonya
• Politik iktidar (güç), sivil toplum ve demokrasi
• Demokratik dünya düzeni, militarizme karşı mücadele ve barışı teşvik etmek

DSF’nin metodolojisi bu başlıklar altında, organizasyon komitesi ve ev sahibi komite tarafından, toplumsal hareketleri ve bireylerin talepleri ile organize edilen konferans, panel ve tartışma, tanıklık, seminer, atölye, diyalog ve yuvarlak masa tartışmaları ve bölgesel, tematik yerel sosyal forum tartışmaları için belirlenmiş hükümlerden oluşuyor. Ayrıca DSF’ye paralel olarak, forumdan bir kaç gün önce Dünya Parlemanterler Forumu, Dünya Yerel Yönetimler Forumu ve Dünya Eğitim Forumu düzenleniyor.

Her yıl Dünya Sosyal Forumu’nun gerçekleşmesine kadar geçen süreçte içinde ulusal, bölgesel ve kıtasal forumlar da düzenleniyor. Tüm bu alt forumlar DSF ile –gönül ve niyet bağı dışında– formel, bürokratik ve hiyerarşik bir bağa sahip değiller. Her ülke, bölge ve kıtanın toplumsal hareketleri de kendi forum yapılarına karar verme hakkına sahipler.

Dünya Sosyal Forumu, 2007 yılına kadar yılda bir kere düzenlenmekteydi. Ancak 2007’den itibaren iki yıllık bir formata geçilmesi kararı alındı. Forum 2006 yılında istisnai olarak Venezuela’nın Caracas, Mali’nin Bamako ve Pakistan’ın Karaçi kentlerinde yakın zamanlı ve çok merkezli olarak gerçekleştirildi.

 

2001 – 2007 Yılları Arasında Dünya Sosyal Forumlarıa Katılan İnsan Sayısı

2001 Porto Alegre – Brezilya 20.000

2002 Porto Alegre – Brezilya 50.000

2003 Porto Alegre – Brezilya 100.000

2004 Mumbai – Hindistan 115.000

2005 Porto Alegre – Brezilya 155.000

2006 Caracas – Bamako – Karaçi 110.000 (80.000’i Caracas)

2007 Kenya – Nairobi 80-90 bin

Konular ve Konuklar

Dünyanın meselesinin tartışıldığı DSF’de, ne başlık kısıtlaması ne de temsiliyet ihlali sözkonusu. Gezegenin başına musallat olmuş her türlü melanet ‘Başka türlü bir dünya mümkün’ mottosu altında tartışılıyor, paylaşılıyor, alternatifler oluşturuluyor, eylem planları belirleniyor, yaratıcılık tetikleniyor ve direniş imkânları zenginleştiriliyor. Binlerce atölye çalışmasında tartışılan, onlarca panelde dinlenen, yüzlerce yuvarlak masa toplantısı ve seminerde ele alınan konular ve konuların muhataplarından bazıları şöyle: Eğitim, sağlık, temiz ve ulaşılabilir su kaynakları, yoksulluk ve açlıkla mücadele, istihdam hakkı, barış, sömürü, yardım (Aid), bireysel ve organize silahlanma, nükleer silahlanma, kara mayınları, biyolojik ve kimyasal silahlar, soykırım, zorunlu göç ve yerinden etmeler, mülteciler/sığınmacılar, konut ve yaşanılabilir çevre hakkı, insan hakları, kadın hakları, çocuk hakları, çocuk işçilik, hayvan hakları, borçlar, Dünya Ticaret Örgütü (WTO), MAI, IMF- Dünya Bankası, G7/8, Ulusaşırı Şirketler (TRC), yapısal düzenleme (adjustment) programları, ticaret, ahlaki ticaret (fair trade), işlenebilir toprak hakkı, tarım, köylülük, nüfus, kalkınma, tüketim kültürü, etik tüketim, genetik mühendisliği, bioçeşitlilik, genetiği değiştirilmiş organizmalar (GDO), teknoloji, küresel iklim değişimi, AIDS, enerji, nükleer enerji, alternatif enerji, medya ve demokrasi, serbest iletişim-yazılım, serbest dolaşım, copyleft, cinsiyet (gender), eşcinsellik, turizm, ırkçılık – yabancı düşmanlığı ve toleranssızlık vb…

Forumun Yüzleri

Foruma katılan binlerce örgütün –ki Porto Alegre seansında rakam 6 binlere yaklaşıyordu– yanında, bu devasa etkinliğe kayıtsız kalmayan, seslerini forumlara katan entelektüelleri, bilim insanlarını, sanatçıları, siyasetçi, yazar ve aydınları da unutmamak gerekir: Noam Chomsky, Eduardo Galeano, Naomi Klein, Ignacio Ramonet, Bernard Cassen, Susan George, Martin Khor, Walden Bello, Frei Betto, Samir Amin, Vandana Shiva, Dot Keet, Citto Maselli, Michael Hardt, Fredric Jameson, Danny Glover, Aleida Guevara, Arundhati Roy, Fernando Solanas, Tariq Ali, Istvan Mezsaros, José Bové, Mustafa Barghouti, Immanuel Wallerstein, Evo Morales (Bolivya Başkanı seçilmeden katılıyordu ve o zaman sadece toplumsal hareket lideri idi), Adolfo Perez Esquivel, Rigoberto Manchú, Michael Löwy, Peter Marcuse, Gerhard Leipold, Baltasar Garzón, Wangari Maathari, Cindy Sheehan…

Kaynaklar

Tan Morgül; “6. Dünya Sosyal Forumu’nun Latin Ayağının Ardından” Birikim, Sayı: 202, Şubat 2006.

Tan Morgül; “7. Dünya Sosyal Forumu: Afrika’nın Derdi Hepimizi Gerdi” Birikim, Sayı: 215, Mart 2007.

---

1. ATTAC: LeMonde Diplomatique çevresinin de katkılarıyla şekillenen ve şu anda onlarca ülkede, farklı formlarda örgütlenen kuruluş: Association pour la Taxation des Transactions financières pour l’Aide aux Citoyennes et citoyens (Yurttaşların Desteklenmesi için Finansal İşlemlerin Vergilendirilmesi Örgütü).