tatlı su ve çamur birikintilerinde yaşayan küçük omurgasız bir hayvan. Yüzerek ya da sürünerek hareket eder. Bazı sülükler gibi hem kafalarını, hem de kuyruklarını sırayla hareket ettirerek ilerler. Familya adı da Yunanca sülük anlamına gelen bdella’dan gelir. (Baştaki ‘b’ harfi telaffuz edilmez.)
Bu hayvanların cinsel birleşme yoluyla üremenin evrim sürecindeki rolü ile ilgilenenler açısından önemi vardır. Çünkü bdelloidler grubunda seks olayı yaklaşık 80 milyon yıldan beri tamamen ortadan kalkmış durumdadır; erkek diye bir cins yoktur, dişilerse tamamen partenogenesis denen yöntemle çoğalırlar.
Bdelloidler sudan yoksun kalırlarsa bir tür uyku haline geçerek kendilerini bu çevre stresine karşı tamamen korumaya alırlar. Bu uyku hali organizmanın kendini süratle ‘kurutmasına’ (dehidratasyon) yarar. Optimal çevre koşulları (yani sulu ortam) geri gelir gelmez bdelloid rotifer kendini yeniden ‘sulandırır’ (rehidratasyon) ve yalnızca birkaç saat içinde aktif hale gelir.Organizma uyku halindeyken neslini sürdürebilme yetisine sahiptir. Buna diyapoz denir.
Pek çok aseksüel organizma, doğal çevre koşullarına uyum sağlayamadıkları için yokolup gitmiştir. Oysa bdelloid rotiferler çok özel bir genetik bir rastlantı ya da beceri sonucunda kilit bir genin iki ayrı kopyasından iki ayrı protein yapmayı başarırlar. Yavruların kuluçkadan çıkması ise ancak koşulların en uygun olduğu anda olacaktır.
Hayvancıkların hiç cinsel faaliyette bulunmadan bunca zaman nesillerini sürdürebilmesindeki sırrı çözen bilim heyetinin başkanı, gen işlevlerinin evriminin cinsel birleşmeyle çoğalan organizmalarda mümkün olamayacağını ve dolayısıyla 80 milyon yılı cinsel birleşme olmadan geçirmenin de hayati faydaları olabileceğini tespit etmektedir.
Adem Örmar
Kaynaklar
www.wikipedia.com
“Eighty Millon Years Without Sex” BBC Online, 12 Ekim 2007.