Barbie

bebekler günümüz kız çocuklarının düşlerini süsleyen oyuncakların başta gelenlerinden. Barbie bebek, kızı olan herkesin tanıdığı bir figür haline dönüşeli çok oldu. Evinde Barbie bebek olmayan kız çocuğu düşünülemiyor bile. 50’li yıllarda prototipi piyasaya sürülmüş olan Barbie’nin bugün akıl almayacak kadar çok çeşidi var. İş kadını Barbie, jogging yapan Barbie, doktor Barbie, televizyoncu Barbie, aklınıza ne gelirse… Zaman içinde Barbie’nin etrafında bir arkadaş çevresi de oluştu. Erkek arkadaşı Ken ile kız arkadaşı Midge de bu kadronun içinde yer alıyordu.

Barbie bugüne kadar pek çok kalıba girmişti ama üstlenmediği tek bir rol kalmıştı, ev kadınlığı, ya da anne imajı. Çünkü Barbie’nin yaratıcıları ona Amerikan rüyası kadınının olması gerektiği gibi ince, uzun boylu, çekici, aynı oranda da başarılı bir çalışan kadın kimliğini uygun görmüşlerdi. Barbie’ye yakıştıramadıkları anne kimliğini pekala da Midge üstlenebilirdi. Böylece Midge’in erkek arkadaşı ile aile sahibi olmasına karar verildi. Midge, kocası Alan ve 3 yaşındaki oğulları Ryan mutlu bir aile tablosu oluşturdular.

Barbie’nin Başı Dertten Kurtulmuyor

Noel döneminde bir başka yenilik düşünüldü. Midge’in ailesinin genişlemesine karar verildi. Wal-Mart mağazalar zincirinin piyasaya sürdüğü yeni Barbie ürününde yine Midge ailesi vardı, ama bir farkla, Midge hamile idi. Midge’in şişman karnı açılabiliyor, içinden çıkan bebek “Annem beni seviyor” diye bir şarkı bile söylüyordu. Paketin içinde ayrıca bebeğin yatırılabileceği bir de beşik vardı.

Fakat firmadaki hesap çarşıya uymadı. Müşteriler bu oyuncağı beğenmediler. Gerçi oyuncağı beğenmeyen anne babalar mıydı yoksa çocukları mıydı bilinmez ama, oyuncak satılmadığı gibi üst üste gelen şikâyetler sonucu Wal-Mart Midge serisini piyasadan geri çekmek zorunda kaldı. Oyuncağın üreticisi Mattel, www.barbie.com sitesinde Midge gibi oyuncakların ailelerin çocukları ile hamilelik gibi üzerinde konuşulması sıkıntı veren konuları konuşma ortamı yaratması acısından yararlı olabileceğini söyledi. Psikolog Jo Ann Farver da çocukların sosyal ve duygusal gelişimleri açısından oyuncaklarda aile değerlerinin vurgulanmasının önemli olduğunu belirtti ama bu açıklamalar oyuncağın piyasadan çekildiği gerçeğini değiştirmedi.

İnce figürü, gösterişli görünümü ile Barbie, kadınların metâ olarak algılanması zihniyetine karşı çıkan feministler tarafından o kadar çok topa tutuluyor ki neredeyse başı hiç dertten kurtulmuyor. 1997 yılında ‘Barbie Girl’ adlı şarkıları ile listeleri allak bullak eden Danimarkalı pop grubu Aqua klibinde ‘Aptal Sarışın Barbie’ kimliği ile boy göstermiş, hatta Barbie’nin erkek arkadaşı Ken’i taklit eden bir adamla partiye bile gitmişti. Bunun üzerine Barbie’nin yapımcıları “Barbie’nin imajını lekeledikleri” gerekçesi ile MCA plak şirketine dava açtı. Hakim Alex Kozinski davanın ifade özgürlüğü kapsamına girdiğine karar verdi ve Barbie’nin şirketi davayı kaybetmiş oldu. Firma 1996 yılında da Tom Forsythe adlı bir fotoğrafçıyı eserlerinde Barbie’yi erotik pozlar verirken kullandığı için dava etmiş ancak bu davayı da aynı gerekçe ile kaybetmişti.

Barbie ve Ken, 14 yaşındaki küçük kızların kendilerini kilolu sanarak diyet yapmalarında Barbie bebeklerin de payı olabilir mi? Barbie, bütün dergi, televizyon ve reklamların dayattığı ‘ince ve sarışın kadınlar güzeldir, gerisi de muhakkak tatlı ve iyi insanlardır’ mitosunun bir numaralı sembolü. Birçok genç kız çocukluklarında oynayıp, giydirip, partilere gönderdikleri Barbie’ye benzemek için neredeyse aç yaşıyor. Ama anlaşılan kimileri için o da yeterli olmuyor. Barbileşmeye doyamayan, bir türlü istediği kadar Barbie olamayan Cindy Jackson da meseleyi enine boyuna düşünmüş. Ve sonunda Barbie’ye benzemek yetmez diyerek Barbie’nin kendisi olmaya karar vermiş.

Cindy Jackson ilk Barbie ameliyatını bundan 13 yıl önce geçirmiş. Bunun ardından tam 42 defa bıçak altına yatmış. Bu amaçla kaç kemiğinin kırıldığı, vücudunda kaç kilo silikon taşıdığı, gizli dikişlerinin nerelerde toplandığı bir sır. (Bkz; Silikon) Ama bu seri estetik operasyonlar Jackson’a toplam 70 bin dolara patlamış. Şimdi değil 48 yaşında olduğuna, plastik olmadığına bile inanmak güç. Fransız Riviera’sında Simon Le Bon’la kol kola poz veren Jackson “gerçekten de bütün bunlara değdi” diyor. Eskiden bir punk vokalisti olan Cindy Jackson ameliyatlardan sonra ara verdiği müziğe de geri dönüp bir grup kurmuş. Grubun adı The Dolls, yani bebekler.

Cindy Jackson fiilen Barbie olduktan sonra kanal kanal televizyon gezmeye başlamış. Ve sureti hastaneden çıkan Jackson, kısmetini de televizyondan bulmuş. Şöyle ki, Cindy Jackson’ı televizyonda gören Miles Kendall ona bir anda âşık oluvermiş ve hemen programa telefon etmiş. Kendisine talip olduğunu ve ameliyatla Ken olmaya da gönüllü olduğunu belirtmiş. Cindy talibini psikolojik testlerden ve sağlık muayenesinden geçirmiş. Sapasağlam ve aklı başında olduğu Amerikan hekimleri tarafından onaylanınca Miles Kendall başlamış ameliyatlara girmeye. Bir altı ay ve 50 bin dolar nakit sonrasında o da Ken olmayı başarmış. Onlar ermiş muradına, biz çıkalım kerevetine…¹

Açık Dergi

İran’da Sara

Amerikan Barbie’sinin oyuncak piyasasını ele geçirmesinden rahatsız olan kimi ülkeler kendi Barbie’lerini oluşturdular. 2003’te İran’da Barbie ve Ken’in İranlı kopyası Sara ve Dara üretildi. İran, piyasalarına kaçak yollarla giren Barbie bebeklere alternatif olarak geliştirilen Sara ve Dara figürleri İran’ın sosyal, ideolojik ve kültürel yapısına uygun düşecek biçimde giydirilmişti. Oyuncakçı Masume Rahimi bu bebeklerin çok tutacağını, Barbie figürünün İran kültürüne aykırı düştüğünü, her Barbie bebeğin İran’a atılacak bir füzeye eşdeğer tehlike oluşturduğunu söylüyor.

Dara ile Sara fikri ilkokul kitaplarındaki karakterlerden çıkmış. Yaşamları üzerine yazılan öyküler de kasetlerde yer alıyor, kasetler bebeklerle birlikte satılıyor. Kardeş olan bu iki figür Barbie’nin tersine  kültürel ve ailevi değerlere sımsıkı bağlı. Örneğin ne zaman bir sorunları olsa, hemen anne babalarına koşuyorlar. Sara kesinlikle tek başına sokağa çıkmıyor. Onu eşarbı olmadan gören de olmamış. Bilindiği gibi İran’da 8 yaşının üzerindeki kız çocukları başını örtmek zorunda. Sara bu kuralı da başarıyla uygulayan bir bebek.

İsrail’de Şimmi

Aynı yıl içinde İsrailli Yahudiler de Barbie’lerini yarattılar. Şimmi adlı bebeğin kırmızı, düğme gibi bir burnu var. Sara ve Dara gibi o da Çin’de imal ediliyor. Ancak Şimmi’nin onlardan bir farkı var. Bu bir erkek bebek. Şimmi’nin imalatçısı Bay Dvir kız bebeklerin göğüsleri olması gerekeceğini, bunun da pek hoş karşılanmayacağını düşünerek erkek bebek üretme yoluna gittiklerini söylüyor. Şimmi de Sara ve Dara gibi ulusal kimliği olan bir bebek. Elini sıktığınızda da dua okuyor.

Şalom Halpern, Kudüs’te bir oyuncakçı dükkanının sahibi. “Dindar çocukların da oyuncağa ihtiyaçları var, bu çocukların anne babaları da onlara Barbie bebek alıyordu elbette. Ancak kimse görmesin diye sadece kapalı kapılar arkasında oynamalarına izin veriliyordu. Şimmi bu güçlüğü ortadan kaldırdı” diyen Halpern, Şimmi’nin peynir ekmek gibi satıldığını söylüyor.

Çin’de Wa Wa Bebekleri

Barbie’ye bir diğer alternatif de Çin’de ortaya çıktı. Yue-Sai Kan adlı yarı Çinli yarı Amerikalı bir oyuncak yapımcısı Asyalı karakterler taşıyan bebekleri oyuncak piyasasına sürmekle isim yapmıştı. Wa Wa Bebekleri adını taşıyan bu bebeklere daha geniş bir pazar arayan Yue-Sai Kan BBC World Service’in ‘Everywoman’ programında Amerika’nın sarışın, mavi gözlü stereotip Barbie’sine karşılık Doğu’nun da kendi Barbie’sinin olması gerektiğini söyledi. “‘China Doll’ (Çinli Bebek anlamında kullanılan Porselen Bebek) diye bir kavram var ama hangi dükkâna giderseniz gidin gerçek anlamda bir China Doll bulamıyordunuz, bu da beni sinir ediyordu” diyen Yue-Sai Kan bu düşünce ile kolları sıvamış ve Çin kültürüne saygılı, uzun koyu renk saçlı, koyu renk gözlü Asyalı Barbie’yi oluşturmuş.

Emel Göçen

www.acikradyo.com.tr